Nå kan du kontakte BUP, SANKS Karasjok, Sámi klinihkka dersom du er bekymret grunnet koronasituasjonen (Covid-19). Fra uke 13 tilbyr vi Skype-samtaler om koronavirus til barn og unge (og foreldre).   

Situasjonen vi er i nå har endret hverdagen til mange i Norge. Alle landets barnehager og skoler er stengt. Nyheter som presenteres kan være med på å skape engstelse for barn og unge. Det er en ny hverdag hvor vi ikke kan leke som før, reise som før, være sammen med familie som før. For barn og unge kan dette være skremmende, og de voksne kan bli usikre på hvordan de best kan snakke med barna.

Derfor tilbyr SANKS veiledning og rådgivning via Skype og telefon, for barn og unge under 18 år - samt deres foreldre. Samisk nasjonal kompetansetjeneste - psykisk helsevern og rus kan tilby veiledning og rådgivning på nordsamisk eller norsk. 
Tilbudet gjelder den samiske befolkningen, og barn og unge i våre opptakskommuner i Finnmark, Tana, Nesseby, Kautokeino, Porsanger, Gamvik, Lebesby og Karasjok, da dette er ansvarsområdet for SANKS. 

Vi er tilgjengelig på telefon 78 94 75 00 alle hverdager mellom kl. 09.00 og 14.00. Deretter blir det satt opp et tidspunkt hos en fagperson, og man kan velge mellom telefon- eller Skype-samtale, enten på nordsamisk eller norsk. Tilbudet varer i første omgang fram til påske (uke 15) 

Kontaktperson: 

Amund Peder Teigmo 
78 94 75 08/ 918 39 178
Amund.Peder.Teigmo@finnmarkssykehuset.no 

Daan beajjetje tjåanghkoen mænngan maehtebe reektedh annje ibie naan almetjh utnieh mah suetiem åådtjeme Covid-19 vijrusistie Snåasen tjïeltesne.
 

Mijjieh GAAJHKESIDIE haestebe orrestamme bïevnesh lohkedh jïh doh nasjonaale njoelkedassh fulkedh. Såemies gyhtjelassh båateme hæhtjoealmetjijstie jeatjah tjïeltijste mejtie nuepie gååvnese sijjen hæhtjojne / astoeaejkien gåetine Snåasesne håallestidh. Tjïelte ij naan faamoem utnieh dispensasjovnem vedtedh, jïh birrebe dan åvteste gaajhkesidie ovmessie såarhts astoeaejkien gåetiejgujmie, ij dejtie gåetide daelie nuhtjedh. Daate lea dej almetji bïjre mah  almetjeregistreradamme adressem utnieh  jeatjah tjïeltesne goh Snåase.
 
Aehpieståvroe sæjhta tjåanghkoeh utnedh biejjieladtje, jïh sïjhtebe bïevnesh bïejedh tjåanghkojste daesnie.  
 

Fhi.no / samisk tekst

Tjïelteåvtehkh jïh tjïelten åejviedåaktere leah daan biejjien daejtie vijries råajvarimmide sjæjsjalamme juktie geerjehtimmiem Koronavijrusistie giehpiedidh Snåasen tjïeltesne. Mijjieh råajvarimmiejgujmie nïerhkebe daan biejjien jïh dah leah faamosne voestesieresne 14 biejjieh.

Snåasen tjïelte sæjhta tjïerth, siebrieh, sïelth jïh privaate almetjh seammaplieres råajvarimmieh fulkedh/sjïehtesjidh mejtie tjïelte daelie tjïrrehte!

Lissine haestebe jiermiem nuhtjedh.

Njoelkedassh leah faamosne 12.03.2020 ts. 13.00 raejeste.

Gaavnedimmieh, stuerebe tjåanghkoeh, dïenesjefeelemh:

• Gaajhkh skuvlh jïh maanagïerth steegkesuvvieh gosse barkoebiejjie nåhka (aaj faamosne privaate skuvlide jïh maanagïertide). Geervelierehtimmie, gærjagåetie, vitnedimmiesavkah jïh voejemehaalle steegkesuvvieh.

• Tjïeltegåetie guesside steegkesåvva, vaeltieh gaskesem tellefovnesne, e-påastesne jallh Facebookesne. Gaskesadtemebïevnesh leah tjïelten gåetiesæjrosne. Orrestamme bïevnesh bïejesuvvieh daesnie www.fhi.no 

• Skïemtjegåetie, Hovteigen jïh Hovtun gaertjiedamme nuepieh utnieh guessieh dåastoehtidh. Ajve lïhkemes fuelhkie maahta guessine mïnnedh daejnie ektievoetine.

• Edtja gaajhkh tjåanghkoeh mejtie maahta tjïrrehtidh Skypen jallh plearoeh meediji tjïrrh, naemhtie tjïrrehtidh.

• Ij edtjh tjåanghkoeh tjïrrehtidh gusnie jienebh goh 15 almetjh stïeresne.

• Gaajhkh byögkeles öörnedimmieh heajhtasuvvieh.

• Kulturelle gaavnedimmieh jïh jïjtjevyljehke öörnedimmieh goh haarjanimmieh, konserth, vuesiehtimmieh jïh kinove heajhtasuvvieh. Mijjieh aaj maedtebe ij saavremejarngine mïnnedh.

• Mijjieh juvnehtibie ij kuvsjine jïh seminaarine mïnnedh.

• Mijjieh haestebe årroejidie gåetesne årrodh, ij byögkeles skovhtem nuhtjedh jïh dan vaenie jeatjah almetjigujmie årrodh goh gåarede.

jïh tjïelten åejviedåaktere konsekvensh jïh effekth daestie veelelaakan gïehtjedieh jïh dam biejjieladtje vuarjasjieh.

Eejehtallemefeelemh

Mijjieh eejehtallemefeelemh tjarke narhtelibie dejtie dajvide gusnie suetie geerjehteminie daelie (orrestamme bijjieguvvie daesnie www.fhi.no ) 

KS lea daejtie njoelkedasside vadteme mejtie Snåasen tjïelte sæjhta fulkedh:

Goh sïejhme njoelkedasse Snåasen tjïelte haasta laejhtehkslaakan vuarjasjidh mejtie daerpies eejehtallemefeelemh ålkoelaantese darjodh raaktan daelie.

Almetjehealsoeinstituhten/Folkehelseinstituttet nedtesæjrosne www.fhi.no orrestamme feelemeraerieh ahkedh båetieh. Voerkelh dan åvteste njoelkedassh daesnie maehtieh jorkesidh mearan datne leah feelemisnie, jïh daate maahta konsekvensh dutnjien vedtedh gosse gåatan båatah.

Raajnesvoete

Raajnesvoetem vuesiehtidh gosse gåssa jïh raajnes gïeth utnedh leah joekoen vihkeles.- Gossh låammelijnien sïjse paehpieristie/jallh gernjeregaevien sïjse jïh bïssh gïetide veelelaakan jïh daamtaj. 

Sïejhme raerie lea unnemes 1 meeteren gåhkoem jeatjah almetjidie utnedh, mijjieh dam vuarjasjibie goh «jearsoe gåhkoe» suetien vööste.

Åtnoe hïejmekontovreste jïh fleksitïjjeste

Almetjehealsoeinstituhte/Folkehelseinstituttet vielie åtnoem hïejmekontovreste jïh fleksitijjeste juvnehte goh heerreden råajvarimmie koronan vööste.

Mijjieh voerkelibie orrestimmieh/jarkelimmieh daejstie njoelkedassijste sijhtieh jaabnan båetedh.

Råajvarimmiej buerkiestimmie

Jalhts annjebodts ij leah naan suetiem Snåasen tjïeltesne vihtiestamme lea vihkeles geerjehtimmiem vijrusistie gaertjiedidh.

Vuarjasjimmieh leah dorjesovveme suetievaarjelimmielaaken mietie, jïh reereles- jïh politihkeles åvtehkh vuarjasjimmide dåarjoehtieh.

Snåase, 12.03.20.

Roy-Bjarne Hemmingsen                                         Ulf Seljelid

Raerieålma                                                               Tjïeltedåaktere

Raerieh eejhtegidie darjomi bïjre maanajgujmie ektine jïh guktie maanajgujmie koronan bïjre soptsestidh.

Maanah jïh korona

Vååjnoe goh maanah skïemtjelassem koronavijrusinie buerebelaakan tööllh goh båarasåbpoe almetjh. Men maanah maehtieh mubpieh laanestidh.

Maanah maehtieh sinsitnine stååkedidh jallh ektesne årrodh?

Gaajhkesh dovnesh birresuvvieh gåetesne årrodh dan jïjnje gåarede. Maahta åerpenigujmie årrodh guktie pråvhka, daate aaj faamosne dejtie maanide juakadamme fuelhkijste mah jienebh hïejmh utnieh. Åejvieulmie lea læjhkan låhkoem giehpiedidh dejstie mejgujmie gaskesem åtna dan jïjnje gåarede.

• Ibie juvnehth jienebh maanah stååkedæmman tjöönghkedh jallh ektie darjoemidie. Ulmie lea dåbpanidh juktie suetiem heerredidh.
• Juvnehtimmie lea unnemes aktem meeterem mubpijste dåbpanidh.
• Byöroe gaertjiedidh man guhkiem lea ektesne (gille tæjmoeh).

Juktie gorredidh maanaj daerpiesvoeth jeatjah maanajgujmie stååkedidh dah maehtieh aktem jallh göökte vihties stååkevoelph utnedh, jïh dej seamma stååkevoelpigujmie stååkedidh abpe daan boelhken. Daate aaj faamosne noeride.

• Buerebe gaavnedidh ålkone stååkedidh goh gåetien sisnie.
• Byörh baajedh årrodh stååkesijjieh nuhtjedh gelliej maanajgujmie. Juvnehtimmie mubpijste aktem meeterem dåbpanidh, aaj faamosne daesnie.
• Byöroe reakedsbiejjiesïelskigujmie vuertedh.
• Byöroe jïjjedimmieguessieh gaertjiedidh daan boelhken.
• Bïssh gïeth daamtaj, dovne stååkedimmien åvtelen jïh mænngan jïh mearan stååkedeminie, jïh vuesehth raajnesvoetem gosse gossh.

Maanah jïh noerh mah symptomh utnieh voejngehtimmie-infeksjovnine edtjieh gåetesne årrodh jïh eah byörh jeatjah maanajgujmie jïh noerigujmie årrodh fuelhkien ålkolen. Daate aaj faamosne gosse lijnies symptomh.

Maanah jïh noerh mah leah gåetie-isolasjovnesne jïh gåetie-karanteenesne eah edtjh jeatjah maanajgujmie jïh noerigujmie årrodh gåetieguntien ålkolen.

Naemhtie maanajgujmie koronan bïjre soptsesth

Vihkeles maanajgujmie jïh noerigujmie soptsestidh olles dah asvem åadtjoeh, jïh jearsoesvoetem sjugniedidh daelie gosse biejjieh dan jeatjahlaakan.

• Soptsesth maanajgujmie man åvteste skuvlh, maanagïerth jïh astoeaejkien darjomh leah steegkesovveme. Tjïelkesth dah leah steegkesovveme olles koronavijruse edtjh guhkiebasse saaseridh.
• Gihtjh maam dah leah govleme jallh lohkeme koronan bïjre, jïh mejtie mestie akt tjoeperdieh.
• Vedtieh bïevnesh mah ajve leah jïjtjehke skïemtjelassen bïjre jïh mah leah reaktoe. Geehth ollh fer veaksehks baakoeh nuhtjh jallh vihkelesvoetem giehpedh. Skïemtjelasse itjmies men mijjieh hijvenlaakan ryöjredamme Nöörjesne.
• Aellieh maanide ovdaerpies båasardehtieh  ¬– gossedh jïh gesnedh leah iemie, jïh doh ellen jeanatjommesh mah suetiem koronavijrusistie åadtjoeh lijnies symptomh åadtjoeh.
• Soptsestallede ij leah daerpies saernide gïehtjedh iktegisth, jïh seamedh maaje maanine man daamtaj. Tjihkedh maaje maanine ektine jïh soptsestallede dan bïjre maam vuejnede, govlede jïh lohkede.
• Vihkeles maanese goltelidh. Årroeh stïeresne soptsestimmesne, jïh baajh maanam soptsestidh goske gaervies.
• Mujhtieh joekoen unnebe maanah fantasijine «lissiehtieh» gosse mij akt maam eah guarkah.
• Årroeh vihties,  staaran jïh tjyölkehke. Jiehtieh maaje mubpesth joekehtslaakan.
• Tjïelkesth guktie suetiem åådtje (trahpasuetie lïhkebisnie) – jïh guktie maahta heerredidh suetiem åadtjodh (gïetide bissedh, gernjeregaevien sïjse gesnedh jnv.)
• Årroeh tjyölkehke maana åådtje bïlledh, håjnan jallh haarmesne årrodh gosse biejjieh dan jeatjahlaakan sjidtieh, jïh ij åadtjoeh darjodh guktie pråvhka.
• Soptsesth gellie stoerretjuetie dåakterh jïh skïemtjesåjhterh jïh mubpieh mah geehtieh dah mah skïemtjine sjidtieh hijven båehtjierdimmiem åadtjoeh.
• Ryöjrehth maanide mah jarkelimmieh mah sijhtieh båetedh dej båetiji våhkoej, v.g. eejhtegh sijhtieh barkedh hïejmeste, voelph jïh fuelhkie eah sïjhth guessine båetedh dan jïjnjem jïh fuelhkie tjuara vuertedh fealadidh, reakedsbiejjieh aavoedidh jïh plearoeh aath darjodh.
• Tjïelkesth daate tsiehkie ajve sæjhta vaesedh aktem boelhkem, biejjieh sijhtieh iemie sjïdtedh vihth, men ibie rikti daejrieh gåessie.

Mujhtieh aaj:

Maanah jïh noerh daamtaj bïevnesh ohtsedieh gaskeviermesne. Geahtjh guktie maanah gaskeviermiem nuhtjieh. Gihtjh maaje mejtie dah leah maam akt koronavijrusen bïjre lohkeme daan biejjien.

Noerh daamtajommes jïemmehkigujmie soptsestieh, jïh maehtieh jïjnjh bïevnesh åadtjodh mah eah leah reaktoe. Sjïehteladth dah maehtieh datnine soptsestidh. Aellieh åajeldh noerh aaj maehtieh stråarkan årrodh jïh daarpesjidh geerve almetjinie soptsestidh.

Daate filme dorjesovveme ulmiedåahkan maanah jïh noerh. Maahta vuelieteeksth veeljedh gelline gïeline viehkine don onne gaengkierasse diedtedh betnielinjesne.

• Diedtieh don onne gaengkierasse betnielinjesne gosse filmem rïhpestamme
• Vaeltieh båarhte «Automatisk avspilling» jis lea rååpsehke
• Veeljh «Innstillinger»
• Diedtieh «Teksting»
• Veeljh «Oversett automatisk»
• Veeljh gïelem

Dellie vuelieteekste våajnoes sjædta dan veeljeme gïelese (men tjoeje annje nöörjen gïelesne). Ibie maehtieh 100 proseente seekere årrodh jarkoestimmie eevre reaktoe.

Raerie dutnjien goh eejhtege

Skuvlh jïh maanagïerth leah steegkeldh dan åvteste gaajhkesh dovnesh tjuerieh viehkiehtidh geerjehtimmiem korona-epidemijeste gaertjiedidh. Daate tjoeperdimmiem sjugnede jïh gellie fuelhkieh båasardahta. Daesnie såemies raerieh mah maehtieh viehkine årrodh juktie dam orre aarkebiejjiem haalvedh:

• Væjsehke iemie vuekieh utniehtidh gosse edtja byöpmedidh jïh åarajidh.
• Sïejhme skuvlebiejjien sisnjelen maanah byöroeh skuvlebarkoem darjodh, guvviedidh,  gærjah lohkedh jallh goltelidh jïh ålkone årrodh bielelen lïhke mubpiejgujmie årrodh.
• Utnieh fokusem positijve aatide mejtie fuelhkie maahta ektesne darjodh – goh filmem vuartasjidh, musihkem goltelidh, ektesne lohkedh, ålkone mïnnedh jallh spealh spealedh. Hoksede dijjieh tjåanghkenidie ektie maalestahkide.
• Mujhtieh datne leah råållamodelle maanide. Guktie datne raessiem gïetedh, guktie dijjieh geerve almetjh daan tsiehkien bïjre soptsestidie jïh guktie dijjieh dåemiedidie, maanide tsevtsieh.
• Domtesh goh asve, panihke, håjnoesvoete jïh oktegsvoete leah iemie reaksjovnh dagkerh sjïere tsiehkine. Maanah aelhkieslaakan geerve almetji domtesh demtieh, jïh buerebe ræhpas årrodh sov domtesi bïjre goh dejtie tjïekedh.
• Maanah joekehtslaakan reageradieh. Naakenh maehtieh sompere vååjnedh gosse dejgujmie soptsesth, men tjoeperdimmiem mænngan vuesiehtidh. Årroeh joekoen tsåatskeles iehkeden jïh jïjjege. Gellie maanah lissie stråarkan dellie sjidtieh.
• Vihkeles daejredh mij heannede, men maahta væjsehke årrodh åtnoem sosijaale meedijistie jïh plearoeh aatijste gaertjiedidh jis dïhte lissie raessiem jïh ovdaerpies asvem vadta.
• Syökh dåarjoem mubpiej luvnie – Aellieh bïllh viehkien bïjre birredh.

Soptsesth maam dijjieh edtjede fuelhkesne darjodh jis naaken mådtan domtoe jïh skïemtjine sjædta. Jis sjyöhtehke sjædta karanteenine; tjïelkesth mij dïhte lea jïh soptsesth man bïjre dijjieh maehtede darjodh guktie dïhte dan murreds sjædta goh gåarede.

Nåejsieh jïh korona

 Maam nåejsiej jïh koronavijrusen bïjre daejrebe?

• • Nåejsieh maehtieh lissiehtamme vaahram utnedh itjmiesåbpoe evtiedimmiem såemies vijruseinfeksjovnijste åadtjodh jis suetiem åådtje, goh influensa. Annjebodts ibie daejrieh mejtie aaj lea faamosne skïemtjelassese covid-19.
• • Almetjehealsoeinstituhte lea raerieh dorjeme nåejside.
• Vijruse maahta laanestidh tjidtjiebistie maanese baersieldimmiem åvtelen jallh mænngan jallh baersieldimmesne?
• • Daan biejjien jueriedisnie mejtie koronavijruse maahta tjidtjiebistie maanese laanestidh baersieldimmien åvtelen jallh mænngan jallh baersieldimmesne.
• Nåejsieh byöroeh sjïere vååregenjoelkedassh fulkedh?
• • Raerieh suetieheerredimmien bïjre dejnie orre koronavijrusinie leah doh seamma goh jeatjah infeksjovneskïemtjelasside, goh raajnes gïeth utnedh jïh baajedh årrodh almetjigujmie årrodh mah symptomh utnieh skïemtjelassese voejngehtimmine.
• o Mijjieh juvnehtibie nåejsieh 2. jïh 3. trimesterisnie jïh nåejsieh 1. trimesterisnie mah aaj vaahrafaaktovrh utnieh, vaksijnem vaeltedh sïejhme influensan vööste. Daate lea faamosne aaj gosse ij leah koronavijruseinfeksjovne.
• • Deallahtæjja: Helsedirektoratet
• • Minngemes orrestamme: 12.03.2020

Snåasen dåakterekontovre goerkesen bïjre birrie dan åvteste ibie maehtieh gaajhkh sjaavnjoeh mietedh goerehtimmiej, dåarjedimmien jïh sïejhme gyhtjelassi bïjre tellefovnesne.
Daan tsiehkien gaavhtan sijhtebe uvtemes daam prioriteradidh:

• Goerehtalledh jïh tjïelkestehtedh mejtie lea koronasuetie
• Faahketji skïemtjelassh mah leah aajhtoe jieliedasse jïh healsose

 
Mijjieh vuejnebe daerpies såemies soejkesjamme healsoegoerehtimmiejgujmie jïh jeatjah aatigujmie vuertedh tïjjen åvtese goske mijjieh bijjieguvviem jïh barkoefaamoem utnebe.
Dåakteredïenesje dijjem gaskesadta jis daerpies jarkelidh tæjmoeh/vuertedh latjkeme tæjmoeh vaeltedh. Dah mah latjkoem tæjmoej bïjre utnieh tïjjen åvteste edtjieh daejtie tæjmojde båetieh jis eah jeatjah bïevnesem åadtjoeh. Sïjhtebe tsiehkiem ahkedh vuarjasjidh. 
Jis naakenh symptomh utnieh voejngehtasse-infeksjovnese mij lea dan itjmies guktie daerpies dåakterevaaksjoeminie, dellie joekoen daerpies dåakterekontovrese åvtelhbodti ringkedh juktie åadtjodh daejredh mejtie daerpies dåakteren gåajkoe båetedh.
Jis dov leah gyhtjelassh koronavijrusen bïjre? Dellie bïevnesh jïh tjïelke raerieh koronavijrusen gaavnh daesnie www.fhi.no  jïh www.helsenorge.no.
Jis ih vaestiedassh gaavnh dïsse mïsse onterdh, maahtah Almetjehealsoeinstituhten/ Folkehelseinstituttet bïevnesetellefovnese ringkedh: 815 55 015 

Pneumovax-vaksijne -

Daelie rætnoe gaertjiedamme låhkoe pneumovax vaksijneste, jïh dah vaksijnh mah leah aajmene leah ajve dejtie almetjidie medisijnen skïemtjelassigujmie mah joekoen jolle vaahram vedtieh invasiv pneumokokk-skïemtjelassese. Doh vaksijnh mah bïejesuvvieh daelie sijhtebe bïejedh prioriterdamme våaroen  mietie.  https://www.fhi.no/meldinger/begrenset-tilgang-pa-pneumokokkvaksine/.

• Mij sjugniehtåvva jis leam naakenen lïhke orreme mij suetiem åådtjeme?
• Inkubasjovnetïjje jïh symptomh
• Maam darjoem jis vïenhtem manne leam suetiem åådtjeme?
• Raajnes gïeth leah vihkeles juktie gaskesesuetiem heerredidh
• Ij leah juvnehtimmie njaelmieskuvmiem nuhtjedh healsoedïenesjen ålkolen
• Gie byöroe koronavijruseteestem vaeltedh? 
• Bïsseme gåetesne jïh byögkeles sijjine

Koronavijruse laaneste dan tjïrrh mij gohtjesåvva trahpasuetie. Koronavijruse smaave trahpine gååvnese mij olkese båata njaelmien jïh njuenien tjïrrh gosse almetje mij suetiem åtna, gåssa jallh gasna. Sïejhmemes suetievuekie lea gosse suetietrahpah sïjse voejngehth mah elmesne girtieh, jallh datne vijrusem gïetine åadtjoeh jïh dejtie dov sïjse åadtjoeh jis ååredæjjam doehtedh. 

Dam maahtah darjodh juktie suetiem heerredidh:

• Aellieh gossh jallh gesnieh ryöktesth mubpide.
• Utnieh unnemes aktem meeterem gåhkoem almetjidie mah gosseminie.
• Gossh låammelijnien sïjse paehpieristie maam mænngan sleengkh. Dan mænngan tjoerh gïetide bissedh.
• Jis ih låammelijniem paehpieristie utnieh, byörh gernjeregaevien sïjse gossedh ollh trahph alman geerjehth.
• Bïssh gïetide daamtaj jïh veelelaakan tjoeline jïh lïenetjaetsine, joekoen gosse ålkone orreme almetji gaskem.
• Maahtah aaj desinfeksjovnevierhtiem nuhtjedh mesnie alkohovle, jis dov ij leah tjoele jïh tjaetsie stïeresne.
• Gaavnh jeatjah buarastehtemevuekieh jïh gaanemevuekieh.

Mij sjugniehtåvva jis leam naakenen lïhke orreme mij suetiem åådtjeme?

Tjïelten åejviedåaktere sæjhta, laavenjostosne Almetjehealsoeinstituhtine, almetjh gaskesadtedh mah lïhke gaskesem åtneme almetjinie mij positijve vaestiedassem åådtjeme satne koronavijrusem åådtjeme. 

Inkubasjovnetïjje jïh symptomh

Inkubasjovnetïjje sæjhta jiehtedh dehtie tïjjeste gosse suetiem åadtjoeji goske skïemtjelasse symptomh vadta, jïh WHO aervede daate tijje ryöhkoe 5-6 biejjieh, men maahta jeerehtidh 0-14 biejjieh. Symptomh leah seammaplïeres goh dah mah vuejnieh gosse sovhtine jallh influensam åtna.

• Vaejlie, tjeapohke saejrede jïh gossehtahke.
• Naakenh gåbloe-ovlemem evtiedieh dåeriesmoerigujmie voejngehtidh.

Koronavijruse maahta laanestidh almetjijstie mah eah symptomh utnieh?

• Vihkielommes suetie sjugniehtåvva gosse almetjh symptomh utnieh, men suetie aaj gåarede eevre åvtelen symptomh åådtje.
• Jis skïemtjes, årroeh gåetesne.

Maam darjoem jis vïenhtem manne leam suetiem åådtjeme?

• Jis skïemtjes, årroeh gåetesne.
• Jis skïemtjes jïh dåaktereviehkiem daarpesjh, jallh individuelle healsoeraeriestimmiem daarpesjh, gaskesadth staeriesdåakterem tellefovnesne jallh elektrovneles.
• Jis datne faahketji healsoeviehkiem daarpesjh jïh ih gaskesem staeriesdåaktarinie åadtjoeh, ringkh 116 117.
• Ajve gosse skïemtjelasse mij jieledem håvhtede jallh gosse skaara edtja 113-nommerem ringkedh.

Mij sæjhta jiehtedh gosse WHO lea koronavijrusem bæjhkoehtamme goh pandemije?

Almetjehealsoeinstituhte pandemijem tjïelkeste goh «skïemtjelasse mij faahketji båata jïh maam joekoen gellie almetjh åadtjoeh jïh saasere stoerre bieline veartenistie.»

Raajnes gïeth lea joekoen vihkeles juktie gaskesesuetiem heerredidh

Raajnes gïeth leah vihkeles råajvarimmie juktie skïemtjelassem heerredidh.

• Almetjh mah leah skïemtjes byöroeh gïetide veelelaakan bissedh gosse lea vaahra dah leah suetiem gïetine åådtjeme (vuesiehtimmiem gaavhtan gosse lea snovsedamme), åvtelen dah daeverh byjreskinie doehtedieh.
• Mijjieh juvnehtibie gïetide bissedh tjoeline jïh lïenetjaetsine, men gïetedesinfeksjovne lea hijven alternatijve maam aaj maahta tjirrehtidh skiemtjieseangkosne.
• Aaj vihkeles fuelhkielïhtsegh jïh mubpieh mah gaskesem utnieh skïemtjijinie leah lissie væjkele gïetide bissedh mænngan gaskesem åtneme skïemtjijinie jallh daeverigujmie mah maehtieh suetiem utnedh, goh snoelkepaehperh.

Ij leah juvnehtimmie njaelmieskuvmiem nuhtjedh healsoedïenesjen ålkolen

Ibie njaelmieskuvmiem juvnehth tjarres almetjidie. Men daate ij leah faamosne jis healsoedïenesjisnie barka, jallh gaskesem åtna almetjinie mij vihtiestamme jallh sovmeme ovlemem koronavijrusinie åtna. Båajhtoeh åtnoe daamtaj sjugniehtåvva, jïh almetjh mah njaelmieskuvmiem nuhtjieh ååredæjjam daamtajåbpoe doehtedieh, naakede mij maahta suetievaahram lissiehtidh. Almetjh mah leah skïemtjes maehtieh njaelmieskuvmiem nuhtjedh juktie suetiem heerredidh mubpide.

Gie byöroe koronavijruseteestem vaeltedh?

Almetjh hiejmekaranteenesne eah eah teestem vaeltedh jïh eah edtjh healsoedïenesjem gaskesadtedh jis eah healsoeviehkiem daarpesjh. 

Mijjieh såemies skïemtjijedåehkieh jïh healsoebarkijh symptomigujmie voejngehtimmine prioriteradibie teestadæmman.

Mijjieh ahkedh vuarjasjibie mah krïevenassh mah leah faamosne teestadæmman.

Bïsseme gåetesne jïh byögkeles sijjine

Daelie jueriedisnie man guhkiem vijruse jielieminie bijjieskierine. Sæjhta jeerehtidh magkeres bijjieskierie lea, temperatuvreste, biejjietjoevkesistie jïh låpsoesvoeteste elmesne. Dan åvteste vijruse maahta biejjieskierine gååvnesidh dellie bisseme gïetijste vihkielommes råajvarimmie.

Healsoedirektoraate lea kollektijvesïelth haasteme lissie bïsseminie nïerhkedh T-baanevåågnijste, bussijste, trigkijste jnv. Healsoedirektoraate aaj haasta lissie bïssemem utnedh dejnie sijjine gusnie gellie almetjh fealadieh.

Jïjnje tsåatskelesvoete dan orre koronavijrusen bïjre. Doh jeanatjommesh mah skïemtjelassem Covid-19 evtiedieh ajve lijnies vaejvieh åadtjoeh, men naakenh maehtieh joekoen skïemtjine sjïdtedh. Dan åvteste pryövebe suetiegeerjehtimmiem siebriedahkesne heerredh.
Naakenh birresuvvieh dåaktaristie gåetesne årrodh. Dah mah Covid-19 åådtjeme tjuerieh ållesth isolasjovnesne årrodh jeatjah almetjijstie. Dah mah eah leah skïemtjelassem åådtjeme, men leah maahteme vaahresne årrodh suetiem åadtjodh, tjuerieh årrodh dan sisnie mij gohtjesåvva gåetiekaranteene.

 
Mij gåetie-isolasjovne?

Jis dov dåaktere lea jeahteme dov lea Covid-19, jallh datne vuertieminie pryövevaestiedassh åadtjodh, tjoerh ållesth isolasjovnesne årrodh ollh datne mubpieh almetjh laanesth.
Gåetie-isolasjovne sæjhta jiehtedh datne edtjh ållesth isolasjovnesne årrodh gaajhkesijstie, aaj dejstie mejgujmie årroeminie. Ih åadtjoeh olkese vaedtsedh, tjoerh jïjtse tjiehtjielisnie årrodh eevre oktegh, tjiehtjielisnie byöpmedidh jïh ih tjoerh njaamelijniem mubpiejgujmie juekedh.
Jis datnine vïerrebe sjædta, tjoerh dåakterem gaskesadtedh tellefovnesne. Aaj gåarede isolasjovnesne årrodh skïemtjegåetesne. Isolasjovne vaasa goske dåaktere jeahta dov ij leah vielie suetie, jallh pryöveilledahke vuesehte dov ij leah Covid-19.

Mij gåetie-karanteene?

Jis dov dåaktere lea jeahteme datne ih leah skïemtjes, men datne leah vaahresne orreme suetiem åadtjodh, tjoerh karanteenesne årrodh. Dellie tjoerh gåetesne årrodh men ij leah seamma striengkies krïevenassh goh gåetie-isolasjovnesne. Gåetiekaranteene sæjhta jiehtedh datne edtjh gaskesem giehpiedidh jeatjah almetjigujmie dan jïjnje gåarede, men ih daarpesjh ellies isolasjovnesne årrodh. Ih maehtieh skuvlesne, barkosne jïh jeatjah darjoeminie mïnnedh jïh ih maehtieh ektieskovhtem vaeltedh (busse, trigke, t-baane, girtie jallh feerja), men maahtah ålkone vaedtsedh oktegh. Jis aalkah gossedh, tjeapohke-ovlemem åadtjoeh, aalkah hïetedh jallh vaejliem åtnah, gaskesadth dåakterem tellefovnesne. Gåetiekaranteene vaasa 14 biejjieh mænngan datne leah suetievaahresne orreme. 

Lohkh orrestamme bïevnesh!

Åejvieladtjh gaajhkesidie birrieh mah Nöörjesne årroeh vihkeles bïevnesh jïh raerieh lohkedh koronavijrusen bïjre sæjrojne www.fhi.no jïh www.helsenorge.no. Raerieh varke jorkesieh. Bïevnesh nöörjen jïh eengelsken gïelesne gååvnesieh. Jis dov leah dåeriesmoerh bïevnesidie guarkedh, mijjieh datnem haestebe naakenem viehkien bïjre birredh.

Jïjnje tsåatskelesvoete dan orre koronavijrusen bïjre. Sïejhmemes skïemtjelasse Covid-19 ajve lijnies vaejvieh vadta. Såemies almetjh, joekoen båarasåbpoe almetjh jallh dah mah leah skïemtjes aarebistie, maehtieh joekoen skïemtjine sjïdtedh. Dan åvteste vihkeles gaajhkesh dovnesh viehkiehtieh suetiegeerjehtimmiem siebriedahkesne heerredh.

Jis suetiem åådtjeme maahta 0 – 14 biejjieh vaesedh åvtelen symptomh åadtjoeh. Sïejhmemes 5 – 6 biejjieh vaesieh. Datne maahtah mubpieh almetjh jeenjemes laanestidh mearan symptomh åtnah. Vaejlie, gossehtahke jïh hïeteme leah doh sïejhmemes symptomh. Naan gille almetjh gåbloe-ovlemem åadtjoeh jïh dåeriesmoerh åadtjoeh voejngehtidh jallh jeatjah itjmies skïemtjelassem åadtjodh. 

Dam edtjh darjodh juktie suetiem heerredidh:

Dabpenh jovnesh!

• Årroeh gåetesne jis skïemtjes domth.
• Årroeh gåetesne jis bïevnesem åådtjeme dan bïjre (karanteenesne jallh isolasjovnesne).
• Pryövh aktem meeteren gåhkoem hööltedh jeatjah almetjidie  - jis gåarede.

Bïssh gïetide!

• Bïssh gïetide daamtaj jïh veelelaakan
• gosse ålkone orreme almetji gaskem
• gosse onnegåetesne orreme
• gosse gosseme, gesneme jallh snovsedamme
• gosse edtjh beapmoem jurjiehtidh jallh byöpmedidh
• Jis ih tjoelem jallh tjaetsiem utnieh maahtah desinfeksjovnevierhtiem nuhtjedh

Vuesehth raajnesvoetem gosse gossh!

• Baajh årrodh gossedh jallh gesnedh mubpide
• Gossh låammelijnien sïjse paehpieristie maam mænngan sleengkh. Bïssh gïetide mænngan!
• Jis dov ij leah låammelijnie paehpieristie byörh gernjeregaevien sïjse gossedh.
• Jis vïenhth datne leah laanestamme:
• Jis sovmh datne leah laanestamme, edtjh gåetesne årrodh.
• Jis medisijnen viehkiem daarpesjh pryövh voestegh dov staeriesdåakterem gaskesadtedh tellefovnesne. Jis ih dam jaksh, ringkh dåakterevaeptien tellefovnese 116 117.

Lohkh orrestamme bïevnesh

• Åejvieladtjh gaajhkesidie birrie mah Nöörjesne årroeh vihkeles bïevnesh jïh raerieh lohkedh koronavijrusen bïjre sæjrosne www.fhi.no jïh www.helsenorge.no. Raerieh varke jorkesieh. Bïevnesh nöörjen jïh eengelsken gïelesne gååvnesieh. Jis dov leah dåeriesmoerh bïevnesidie guarkedh, mijjieh datnem haestebe naakenem viehkien bïjre birredh.